De erfenis van Aafke Gesina van Hulst

Jeugd in een domineesgezin

Op 28 januari 1868 komt in het Friese Harlingen een meisje ter wereld. Feest dus in het gezin van dominee Van Hulst. De baby krijgt de naam Aafke Gesina, al snel afgekort tot Sien. In de statige Harlingse woning aan de gracht groeit Sien op met drie broers en een jonger zusje. Op 14-jarige leeftijd slaat het noodlot toe, wanneer vader Van Hulst overlijdt. Als oudste dochter van het drukke gezin wordt nu van haar verwacht dat ze haar moeder helpt met het gezin en het huishouden. Want moeder Van Hulst heeft het druk, ook na het overlijden van haar man, de alom geliefde dominee. Niet alleen heeft ze het druk met het gezin, maar ook vanwege de vele maatschappelijke taken die een Doopsgezinde domineesvrouw nu eenmaal behoorde te doen. In die functie verwacht men van haar dat ze actief is in de Harlingse gemeenschap door om te zien naar haar naasten. En dat doet ze door regelmatig de achterbuurten van Harlingen te bezoeken. Op die tochten neemt ze haar oudste dochter mee. Zo komt Aafke direct in aanraking met gezinnen die in diepe armoede leven en daardoor vatbaar zijn voor allerlei ziekten. Is hier bij de jonge Aafke het plan gerijpt om iets aan deze ellende te doen?

Een nieuwe type wijkverpleegster

Hoewel Aafke zelf graag de Witte Kruis opleiding tot verpleegster had willen volgen,  is dat er nooit van gekomen. Door haar drukke werkzaamheden in het gezin en de zorg voor haar zieke broertje was ze zelf nooit in de gelegenheid om deze opleiding te volgen. Dat vereiste immers dat ze lange tijd van huis zou moeten en dat kon niet. Wie deze foto bekijkt, ziet dat ze op haar damesjapon (dus niet op een wit uniform) toch het insigne van het Witte Kruis draagt. Op de originele tekening/gravure is te zien dat het witte ivorenkruisje groen is gemaakt. Groen, dus de kleur van het Groene Kruis, de vereniging die haar zo lief was. Is dit kruisje opzettelijk groen geverfd en heeft ze dit als een soort eerbetoon een keer heeft ontvangen? Hoe dan ook, met of zonder diploma slaagde Aafke Gesina van Hulst  erin om zich op te werken tot de drijvende kracht achter een nieuw type verpleging. Niet de verpleging van zieken in het ziekenhuis, de instelling, die rond de eeuwwisseling zo populair was. Nee, het verplegen van zieken thuis. En dan niet liefdevolle hulp door bezorgde familieleden of ongetrouwde tantes, die niet opgeleid waren voor die taak, maar door opgeleide verpleegsters, wijkverpleegsters dus. Zij waren de hulptroepen die vanaf 1900 de gezinnen thuis op het hygiënische spoor moesten houden. Het nieuwe beroep van wijkverpleegster, anno 2023 al weer zo onmisbaar om de samenleving draaiende te houden.

‘Oude vrijster’

Toen Aafke 26 jaar oud was, viel ze onder de categorie ‘oude vrijsters’. De kans op een passende echtgenoot en een beschaafd huwelijk was definitief voorbij. En dus stortte ze zich op 26-jarige leeftijd op de organisatie van wijkverpleging. Zo richtte ze in Harlingen in 1894 de ‘Vereeniging voor Wijkverpleging en Ziekenzorg’ op. Maar het echte werk begon in 1902 met de oprichting van plaatselijke afdelingen van de ‘Algemeene Nederlandsche Vereeniging ‘Het Groene Kruis’. Deze neutrale vereniging, opgericht in 1900 door ds. F. C. Fleischer en dr. W. Poolman, zou onder haar leiding in Friesland een enorme vlucht nemen.

De erfenis van Aafke

Wat heeft de wijkverpleging eigenlijk aan Aafke Gesina van Hulst te danken? Begrippen als ‘Rust, Reinheid, Regelmaat’ kwamen uit haar koker, maar ook het eerste consultatiebureau in haar eigen achtertuin (zie grote foto). Ze startte moeder- en bakercursussen om moeders op weg te helpen. Ze schreef veel artikelen en diverse boekjes over de nieuwste ideeën over gezondheid en hygiëne. Ze bedacht nieuwe verpleegartikelen en ook dat je die kon lenen bij het magazijn van de plaatselijke kruisvereniging. En ze gaf les aan verpleegsters, die de specialisatie wijkverpleging volgden. Haar grootste succes was misschien wel de oprichting van de Nederlandsche Bond van Wijkverpleegsters in 1927, waarvan meteen al 100 van de 1000 wijkverpleegsters lid werden.

Om ongeletterde moeders in Friesland met haar boodschap van hygiëne te bereiken, trok ze met 7 zelfgemaakte aquarellen met tips over gezondheid de provincie door. De aquarellen heeft ze zelf getekend en laten heel plastisch zien hoe belangrijk bijvoorbeeld borstvoeding is voor baby’s. Haar ideeën over gezondheid en hygiëne zijn sterk beïnvloed door de Duitse ontwikkelingen over hygiëne die veelal via posters werden verspreid.

Op deze aquarel, nummer 6 uit de reeks, wijst ze op de wisseling van seizoenen en de invloed die dat heeft op de sterfte van baby’s. Dat meisje, dat op 28 januari 1868 ter wereld kwam, heeft ons een indrukwekkende erfenis nagelaten.

Leestip

Wil je meer details en literatuur over het leven van Aafke Gesina van Hulst? Voor het Digitaal Vrouwenlexicon Nederland heb ik eerder deze bijdrage over haar geschreven, hier te lezen:  https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hulst